AVATAR (2009) του ΤΖΕΙΜΣ ΚΑΜΕΡΟΝ κριτική παρουσίαση του Ιάκωβου Γωγάκη

 

AVATAR του ΤΖΕΙΜΣ ΚΑΜΕΡΟΝ 2.5 /5

AVATAR= είδωλο

Κατά μια άλλη εκδοχή

AVATAR ή  AVATARA= στον Ινδουισμό σημαίνει η ενσάρκωση μια θεϊκής μορφής  που εμφανίζεται στη γη για να διαδώσει την αλήθεια.

* Το CameraStylo Online είναι στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσει ότι θα φιλοξενεί κείμενα εκκολαπτόμενων κριτικών, θεωρητικών του κινηματογράφου, μαθητών του Τμήματος Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, άλλων κινηματογραφικών πανεπιστημιακών τμημάτων,  μαθητών του Σχολείου Θεωρίας-Ιστορίας-Κριτικής Κινηματογράφου “Β. Ραφαηλίδης” αλλά και αναγνωστών που αγαπούν τον κινηματογράφο και θα ήθελαν να εκφράσουν την κριτική τους άποψη.

Βρισκόμαστε στο 2154 στον πλανήτη Πανδώρα εκεί που κατοικεί η φιλήσυχη φυλή των Νavi, όπου υπάρχει ένα πολύτιμο ορυκτό, απαραίτητο για την ανθρώπινη επιβίωση. Μία αμερικανική εταιρεία με άρτιο εξοπλισμό και την υποστήριξη αμερικανικών στρατευμάτων,  έχει θέσει ως στόχο να οικειοποιηθεί αυτό το πολύτιμο αγαθό, χρησιμοποιώντας ως δόλωμα ή καλύτερα ως πειραματόζωο τον πεζοναύτη Τζέικ Σάλλυ (Sam Worthington)  υπό τις οδηγίες της Δρ. Γκρέις (Sigourney Weaver). Μεταφέρεται ως “avatar” (συνείδηση που κατέχει ανθρώπινα συναισθήματα, σκέψεις και προσωπικότητα σε σώμα ιθαγενή Navi) και μετεξελίσσεται σε έναν αυθεντικό κάτοικο της φυλής.

Ο Τζέικ σταδιακά έλκεται από την ζωή στη φύση, ερωτεύεται την κόρη του αρχηγού της φυλής την Neytiri (Zoe Saldana) και αρνείται να συνεργαστεί με την ομάδα. Ενώ η Δρ. Γκρέις προσπαθεί να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη του Τζέικ, εμπλέκεται στην υπόθεση και ο Αμερικανικός στρατός με τον αδίστακτο στρατηγό Μάιλς  (Stephen Lang) ,o οποίος εξαρχής αμφέβαλε για την αποτελεσματικότητα των πειραμάτων της ομάδας, και αναλαμβάνει δράση με ισχυρά στρατιωτικά μέσα σε ένα “προληπτικό” πόλεμο εναντίων του Τζέικ και της φυλής.

Όπως μπορεί να αντιληφθεί κανείς με τέτοια υπόθεση δεν μπορούμε να μιλάμε για την ταινία σταθμό του αιώνα, που θα συγκλονίζει ολόκληρες γενιές από δω και πέρα, όπως διέδιδε εντέχνως ο σκηνοθέτης της ταινίας. Η δομή και το περιεχόμενο στο κινηματογράφο δεν μπορούν να χωρίσουν, και στο AVATAR υπάρχει μια σεναριακή ανακολουθία σε σχέση με το υπόλοιπο κομμάτι. Το γεγονός πως η ταινία διαρκεί 2.5 ώρες κάνει εμφανή αυτή την χαλαρότητα στη πλοκή και σε κάποια σημεία ακόμα και βαρετή την παρακολούθησή της.

Είναι πρόδηλο πως ο Κάμερον για την δομή του έργου έχει έναν βασικό στόχο. Μέσω της τεχνολογίας 3D και του μαεστρικού τρόπου που ξέρει να την χρησιμοποιεί, προσπαθεί να αλλάξει τα εκφραστικά μέσα του κινηματογράφου όπως τα ξέραμε μέχρι σήμερα( οπτικά, ηχητικά στοιχεία, τρόποι λήψεις), και αυτό δεν είχαμε αμφιβολία πως θα το πετύχαινε, και το πέτυχε. Σκεφτείτε πως ο προϋπολογισμός του AVATAR ξεπέρασε το ποσό τον 300 εκατομμυρίων δολαρίων, είναι η ακριβότερη παραγωγή στην ιστορία του σινεμά. Στη ταινία εμφανίζονται χιλιάδες πρόσωπα, από αυτά μόνο 35 περίπου είναι υπαρκτά, τα υπόλοιπα είναι με ψηφιακή επεξεργασία. Επίσης  για κάθε εικόνα χρησιμοποιήθηκε  μεγάλος αριθμός καμερών, με λήψη από διαφορετικές γωνίες, τα στοιχεία αυτά, ναι, φέρουν μια επανάσταση στο πεδίο της εικόνας και σίγουρα αλλάζουν τον τρόπο ψυχαγωγίας απ’ εδώ και πέρα.

Στη προσπάθεια του να ξεπεράσει το θέαμα, προσπάθησε στο περιεχόμενο να βάλει και κάποιες πινελιές οι οποίες θα δημιουργούσαν στον θεατή ένα συνειρμό και ένα καυστικό σχόλιο για σύγχρονα ζητήματα, που εμπίπτουν στη σφαίρα της πολιτικής, ίσως και του ίδιου του καπιταλισμού, του στρατού, των επεκτατικών και προληπτικών πολέμων ή ακόμα και του ζητήματος της οικολογίας.

Όμως το αδύναμο  σενάριο πάνω στο οποίο έκτισε την πλοκή, η τεχνολογία 3D που ως ένα βαθμό αποπροσανατολίζει το θεατή από ζητήματα περιεχομένου αλλά και το γεγονός πως ο Κάμερον δεν διαθέτει την εξοικείωση, ίσως ούτε ένα στιβαρό πολιτικό background ( όπως πχ  ο Μαίκλ Μούρ), έδωσαν μια αμφιλεγόμενη εντύπωση για το μήνυμα που ήθελε να περάσει.

Θα διερωτηθεί κανείς και δικαίως, στη ταινία “ Τιτανικός” το θέμα δεν υπολειπόταν αισθητά της εικόνας; Σαφέστατα, με την μόνη διαφορά πως ο Τιτανικός στηριζόταν σε ένα πραγματικό γεγονός (το ναυάγιο) και σε μία ερωτική ιστορία. Ενώ στο AVATAR ο σκηνοθέτης και παραγωγός τα θέλει όλα( θέαμα, δράση, έρωτα, κοινωνικό σχολιασμό, υπαρξιακό στοχασμό, οικολογικό προβληματισμό). Αυτά δεν είναι μόνο δικά μας συμπεράσματα, τα δηλώνει ο ίδιος ο Τζέιμς Κάμερον, αναφέρω ποιο κάτω δύο παραδείγματα που φανερώνουν την δυσκολία του να καταθέσει ξεκάθαρα τι ακριβώς θα ήθελε να πει.

Με το πολεμικό σκηνικό  και το τελικό αποτέλεσμα της μεγάλης μάχης, ο σκηνοθέτης θα ήθελε να φέρει το θεατή απέναντι στους αναίτιους πολέμους, π.χ. αυτού στο Αφγανιστάν και να καταδικάσει τη πολιτική των προληπτικών πολέμων. Κατά την γνώμη μου αποτυγχάνει να μεταδώσει ξεκάθαρα το μήνυμα του, γιατί την ίδια στιγμή εξελίσσεται μια ερωτική ιστορία, ένα ηθικό ξέσπασμα μερίδας της ερευνητικής ομάδας, και όλα αυτά παρουσιάζονται με τον γνωστό αμερικάνικο τρόπο των ταινιών δράσης.

Ένα άλλο ζήτημα που  μπερδεύει,  είναι το γεγονός πως βάζει τον Τζέικ να επιλέξει  είτε να παραμείνει συνένοχος στον αφανισμό της φυλής, φορτωμένος τύψεις σε μια κοινωνία που δεν τον εκφράζει ή η μοναδική διέξοδος στην ελευθερία του να είναι η “απομόνωση” του στη φύση.

Πράγματι μερικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης  είναι η  βία, η σκληρότητα και η ανισότητα, αντίθετα η δύναμη της πραγματικής φύσης βρίσκεται στην αγνότητα της, η φύση δεν ζητάει τίποτα από τον άνθρωπο. Αν θυμηθούμε την πρόσφατη ταινία του Λανς Φον Τρίερ “Αντίχριστος”, βλέπουμε και εκεί όπως και στο AVATAR, να υπάρχει το δίπολο της ανθρώπινης φύσης με την πραγματική (όμως ο Τρίερ οδηγεί το θεατή σε διαφορετικά συμπεράσματα σε σχέση με τον Κάμερον). Αυτή όμως είναι η λύση στα ανθρώπινα αδιέξοδα των ασυμβίβαστων χαρακτήρων όπως ο Τζέικ; Η παραίτηση; και η αναζήτηση ενός άλλου μοναχικού δρόμου που θα αφήνει ελεύθερο το πεδίου σε όσους επιθυμούν να καθοδηγήσουν το σύστημα με τον τρόπο που αυτοί θέλουν;

Θα μπορούσαν να δοθούν πολλές ερμηνείες ακόμα και συνομωσιολογικές, όμως κλείνω προς την άποψη της δυσκολίας από μέρους του σκηνοθέτη να διαχειριστεί κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.

Εν κατακλείδι είναι  μια ταινία που αξίζει να την δείτε, να θαυμάσετε  την τεχνολογική  αρτιότητα τα εφέ και την μαγική εμπειρία των χρωμάτων, την ζωηράδα  των εικόνων, όμως αυτό που επεδίωκε ο Τζέιμς Κάμερον μαζί με την εικόνα,  να συνδυάσει και ένα νέο κοινωνικοπολιτικό μανιφέστο που θα έκανε πάταγο θα πρέπει ίσως να το περιμένουμε σε άλλη ταινία. Είναι ενθαρρυντικό πάντως που σκηνοθέτες οι όποιοι κερδίζουν αμύθητα χρήματα από την χολιγουντιανή βιομηχανία, προβληματίζονται για το που οδεύει η ανθρωπότητα, ή ακόμα και ο ίδιος ο καπιταλισμός, ανεξάρτητα εάν επιτυγχάνουν το στόχο τους ή όχι, και το βέβαιο είναι πως θα δούμε στο μέλλον και άλλα μεγάλα ονόματα του κινηματογράφου να καταθέτουν τους προβληματισμούς τους για ένα σύστημα που βρίσκεται σε κρίση.